Cahit YÜKSEL

Enerji Oluşumu, Kullanılışı ve Yenilenmesi:

Metabolizma için vücuda hayati elementlerin temin edilmesi beslenme mekanizması ile sağlanır. Beslenmede vücuda giren enerji ile harcanan enerjinin dengede olmasıdır. Enerji gereksinimi 3 değişik yoldan temin edilir, karbonhidratlar yağlar ve proteinler.

İnsan vücudu istemli veya istemsiz her kas kasılmasında gereksinimi olan enerjiyi ATP yoluyla kullanır. Ancak ATP kas deposunda sınırlı olduğundan fiziksel aktivi-telerin yalnız 1-2 saniyelik bölümünde enerji gereksinimi anaerobik yoldan karşılanmaktadır. 1-2 saniyeden sonra kas dokusu ihtiyacı olan enerjiyi ATP'yi yeniden oluşturan aşağıdaki yollardan temin eder.

1- Alaktik anaerobik

2- Laktik anaerobik

3- Aerobik

ATP'nin yeniden yapımı için kullanılan ilk enerji kaynağı kendisi gibi yüksek enerjili fosfatları taşıyan CP (Creatin Phospat)tır. CP'nin yüksek enerjili fosfat bağında ATP'ye göre daha fazla yüksek oranda serbest enerji bulunduğundan hemen yakılır. Serbestleşen enerji ADP 'ye yeni bir fosfat iyonunun bulunmasıyla ATP 'nin yeniden oluşumunu sağlar. Kaslarda depo edilen CP miktarı sınırlı olduğundan bunlar da 6-8 sn kadar ATP'nin yeniden oluşumunu sağlarlar. ATP'nin yeniden oluşumunu sağlayan diğer bir enerji kaynağı karbonhidratlardır. Karbonhidratlar oksijensiz ortamda glikoasit oluşurken diğer taraftan da 1 mol glikojenden 2 mol ATP meydana gelir. Karbonhidratlar aerobik olarakta yakılırlar. Bunun sonunda da su ve karbondioksit yanında 1 mol glikojen başına 38 mol ATP oluşur. Bilindiği gibi oksijenli ortamda karbonhidratların yanında yağlarda metabolize olurlar ve daha çok enerji verirler. Proteinler ise zorunlu olmadığı müddetçe enerji kaynağı olarak kullanılamazlar. Yapılan araştırmalarda sprint antrenmanlarında enerji gereksinimlerinin %52'si karbonhidrat, %30'u yağ, %18'i proteinler tarafından sağlanmaktadır

Kreps çemberi
Aerobik
Serbest yağ asidi	:SYA:
Protein	: Pro: +02	H20+C02+ Enerji
Karbonhidrat	:KH:ADP+ C+P CP	ATP ATP+P+ Enerji
Anaerobik Alaktik	: 1-2 sn ATP	ATP+P+ Enerji Kas çalışması
	6-8 sn CP	C+P+ Enerji
Laktik	: La+ enerji

Anaerobik enerji üretimi sürat çalışmalarının temelini oluşturur.Sürat antrenmanlarında sporcunun kaslarında ATP'nin gerek enerji vermek için yıkımı gerekse yeniden oluşumu için gerekli enzimlerin arttırılması hedeflenir. Bunun yanında yüksek enerjili fosfat miktarının yükseltilmesi de hedeflenen diğer bir özellik olmalıdır.

Kısa mesafeli bir sürat koşusunda (örneğin 100-200m) ATP gereksinimi CP reaksiyonu ile karşılanırken 200m de ATP'nin yenilenmesinde anaerobik glikoz kullanılmaktadır. 400m sürat koşusunda ise enerji kaynağı 3 yoldan elde edilmektedir.

Yüksek enerjili fosfojenin parçalanması : (%20-25)

Anaerobik yolla ATP (glikoz) : (%55-60)

Aerobik yolla ATP : (%15-25)

400m ve 400m engelli koşularda ATP'nin oluşumu 45-55 sn gibi bir zaman süresince devam etmektedir. Buna ATP'yi oluşturan CP reaksiyonu ile glikolizin yeterli miktarda olmadığı da eklenirse bu gibi yarışmalarda ATP'nin oluşumu karbonhidratların yanmasıyla elde edilmesi gerekmektedir. Ancak bu yol anaerobik yolla elde edilenden daha az güçlü bir yoldur.

Bilindiği gibi fosfojen sistem 30sn'lik yoğun egzersiz süresince ATP'yi temin eden başlıca bileşendir. 2-3 dk ya kadar olan çalışmalarda ise LA sistemi başrolü üstlenir ve bu yolla enerji gereksinimi karşılanır. 400m'yi 47.0 da koşan bir sporcu her iki enerji sistemini de kullanmak zorundadır. Fosfojen sistem yaklaşık olarak 0.6 mol ATP temin ederken, laktasit sistem ise 1.2 mol temin etmektedir. 400m'yi 47.0 da koşan bir sporcu için gerekli olan 1.8 mol enerji miktarı böylece karşılanmış olacaktır. 2dk dinlenme sonunda CP'nin, %84'ü, 4 dk sonunda %89'u 8dk sonunda da %93'ü tamamlanmaktadır.Bu durum ATP'nin anaerobik yoldan kullanıldıktan sonra aerobik olarak glikojenden ATP oluşturmaya başladığı zamana rastlar ve sporcu yavaşlamak zorunda kalır. Enerji kullanımı ile enerji sentezlemesi birbiriyle uyum sağlar.

Bir eğitici için en önemli nokta enerji metabolizmasını antrenmana adapte etmesini iyi bilmektedir.

Dinlenme ve toparlama:

Temel ilke yeni bir fiziksel çalışma için kas enerji depolarının yenilenmesi, yeniden doldurulmasıdır.

Dinlenme süresinde vücudun toparlanmasından amaç ise antrenman veya fiziksel aktivite esasında acil enerji kaynaklarının kullanılarak boşalan depoların yeniden doldurulması, kanda ve kasta birikmiş bulunan laktik asidin dışarıya atılmasıdır. Dinlenme esnasında enerji depolarının yenilenebilmesinde antrenman süresince hangi enerji sisteminin kullanıldığının bilinmesi toparlanmanın gelişimi için çok önem arz eder. Anaerobik enerji kaynakları için öemli dört temel nokta vardır. Bunlar:

1- Fosfojen sistem (Kas hücrelerinin depolarında bulunan ATP-CP)

2-Glikojen depoları (Kasda ve karaciğerdeki glikojen depoları)

3-O2 myoglobin depoları

4- Laktik asidin artımı ve dinlenme süresindeki aktivite durumu. Tabloda da görüldüğü gibi fosfojen sistemde toplanan ATP-CP miktarı ile boşaltılan depoların
yeniden doldurulması için birkaç dakikaya gereksinim duyulurken glikojen depoların da bir gün hatta 48 saat gibi uzun bir zaman gerektirebilmektedir. Aktif dinlenme tarzında yapılan dinlenmeler laktik asidin kaslardan ve kandan atılma hızını diğer bir deyimle anaerobik enzimlerin aktivitesini arttırdığından dolayıdır ki bilinçli yapılmaları gerekliliği çok önem arz etmektedir.

Yüklenmeler sonrası normale dönme süreleri:

NORMALE DÖNME İŞLEMİ	EN AZ	EN ÇOK
Kasdaki fosfojen depolarının yenilenmesi	2dk	5dk
Alaktik 02 borcu	3dk	5dk
Myoglobin oksijenasyonu	1dk	2dk
Uzun süreli egzersiz sonrası glikojen	10 saat	46 saat
Kısa süreli egzersiz sonrası glikojen	5 saat	24 saat
Laktik asidin kastan ve kandan atılması	30dk(akt.din)	1 saat
	1 saat(pasif)	2 saat
Laktikasit 02 borcu	30 dk	1 saat

Önemli diğer bir noktada yapılan antrenmanın yöntemiyle ilgilidir. Kas içerisinde bulunan ve bir miktar oksijen depo edebilen myoglobinler, interval tarzda yapılan antrenmanlarda depolarını çok iyi kullanabilmektedirler.

Bilindiği gibi fosfojen (ATP-CP) sitemde ATP depoları şiddetli yüklenme esnasında kullanılarak boşaltılır sonra tekrar yenilenir. ATP parçalanırken bu işlemle ATP ase enzimi yeniden oluşurken mykinase ve kreatin kinase yardımcı olarak kullanılır. Kısaca myokinase ADP'den ATP oluşurken kreatin kinase ise ATP'nin CP'den oluşumunda katalizör görevi üstlenmektedir.

Antrenmanlardaki temel ilke yukarıdaki ilgili enzim aktivitelerinde artış sağlarken yıkılma ve yenilenme oranlarında da gelişme sağlamak olmalıdır.

SÜRECEK

Yayına Hazırlayan : Adem ERTAN